Мемлекеттік тіл Опубликовано 08/06/2020 автором admin НАЗАР АУДАРЫҢЫЗ! 1. Online сұрақ кітапшаға тестілеу жолымен азаматтардың қазақ тілін меңгеру деңгейін бағалауға арналған тыңдалым, оқылым бөліктері, лексика-грамматикалық құрылым бойынша әзірленген тест тапсырмалары жинақталған. 2. Тест орындалу уақыты – 120 минут. Тыңдалым: 20 тапсырма – 20 минут; Лексика-грамматикалық құрылым: 50 тапсырма – 60 минут; Оқылым: 30 тапсырма – 40 минут беріледі. 3. Әрбір тапсырма бойынша ұсынылған төрт жауап нұсқаларының дұрысын таңдау талап етіледі. 4. Төмендегі жолдарды толтырыңыз. Тапсырушының аты-жөні: E-mail: Телефон нөмірі: ТЫҢДАЛЫМ БӨЛІГІАудиомәтінге сәйкес тест тапсырмаларына жауап беріңіз. https://kzordatil.kz/wp-content/uploads/2020/06/1dialog.mp31-диалог бойынша тест тапсырмалары:1. Диалог мазмұнын анықтаңыз. A) ұлттық тағамдарB) аурудың алдын алуC) дұрыс тамақтану ережелеріD) астың денсаулыққа пайдасы Диалогте жоқ ақпаратты көрсетіңіз. A) ауру түрлеріB) жаңа өмірге бейімделуC) еттен жасалатын тағамдарD) еттің медицина саласындағы орны Диалог бойынша сұраққа жауап беріңіз. Бұрынғы кезде қандай тағамды тұтынған?A) тез қорытылатынB) ағзаға пайдасы көпC) холестерині мүлде жоқD) тек еттен дайындалған Сұхбаттасушының көзқарасын білдіретін сөйлемді көрсетіңіз. A) Жылқы еті тез қорытылып кетеді.B) Халқымызда «Ауру – астан» деген сөз бар.C) Қымызды, шұбатты алыңыз, мың сан ауруға ем.D) Қазіргі заманда аса құнарлы тамақтың қажеті жоқ. 2-диалог бойынша тест тапсырмалары: https://kzordatil.kz/wp-content/uploads/2020/06/2dialog.mp3 Диалогте жоқ ақпаратты көрсетіңіз. А) бидің түрлеріВ) оқуға түсу шарттарыС) Балжанның шәкірттеріD) ата-анасының биге көзқарасы Диалог бойынша сұраққа жауап беріңіз. Ата-анасы бишінің таңдауын қалай қабылдады?А) қолдадыВ) қарсы болдыС) қызығушылық таныттыD) бас тартуға мәжбүрледі Диалог мазмұнында жауабы жоқ сұрақты табыңыз. А) Бидің қай түрі ең көп тараған?В) Биші қай елдерде өнер көрсетті?С) Сұхбаттасушы қайда білім алды?D) Би қоюшы маманға қандай талап қойылады? Сұхбаттасушының көзқарасын білдіретін сөйлемді көрсетіңіз. А) Би – өнердің ішіндегі ең қиыны.В) Мен шәкірттеріммен мақтанамын.С) Би саласына келуімнің өзі қызық болды.D) Сынақтардың барлығына да әкем ертіп барды. Диалог бойынша дұрыс жауапты таңдаңыз. Елдің жан дүниесін көрсететін бидің түрі – А) бал биіВ) халық биіС) классикалық биD) қазіргі заман билері 1-мәтін бойынша тест тапсырмалары: https://kzordatil.kz/wp-content/uploads/2020/06/1matin.mp3 Мәтін мазмұнын анықтаңыз. A) қағаз түрлеріB) ең маңызды жаңалықC) қағаз өндірісінің тарихыD) ертедегі ғылыми жаңалықтар Мәтін бойынша сұраққа жауап беріңіз. Қытайлықтар қағаздың қандай болғанын қалады?A) жұқаB) арзанC) жеңілD) ыңғайлы Мәтінге сәйкес ақпаратты көрсетіңіз. A) Бүгінгі күндері қағаз өніміне сұраныс аз.B) Қытай халқы жазушылық өнерімен әйгілі.C) Қазір Қытай қағаз өндірісі бойынша алдыңғы орында.D) Қытайдан қағаз жасауды алғаш болып орыстар үйренді. Мәтінде жоқ ақпаратты табыңыз. A) қағаздың пайда болу себебіB) алғашқы қағаздардың сипатыC) жібек мата өндіру технологиясыD) қағазды ағаштан жасауды ойлап табушы Мәтінде жауабы бар сұрақты таңдаңыз. A) Қандай жаңалық әлемді өзгертті?B) Қытайда алғаш рет қағазды кім ойлап тапты?C) Еуропалықтар қағаз өндіру әдісін қалай үйренді?D) Қағаз жасау ісінде ағаш қашаннан бері пайдаланылады? Мәтін бойынша сөйлемді аяқтаңыз. Қағаз өндіру жолын басқа мемлекеттер кеш меңгерді, себебі ... .A) ол құпия ретінде сақталдыB) қағаздың қажеттілігі болмадыC) қағаз өндірудің арзан жолын іздедіD) жазу мен сызуға басқа материал пайдаланды 2-мәтін бойынша тест тапсырмалары: https://kzordatil.kz/wp-content/uploads/2020/06/2matin.mp3 Мәтінде жоқ ақпаратты табыңыз. A) велосипедтің түрлеріB) велосипедтердің саныC) автокөлік компанияларыD) велосипедтердің сатылымы 17. Мәтінге сәйкес ақпаратты көрсетіңіз. A) Велосипедтің бейнесі көп өзгеріске ұшырады.B) Көп елдерде спорт саласында ғана қолданылады.C) Екі дөңгелекті велосипед Мәскеуде таныстырылды.D) Қазіргі кезде велосипедке қызығушылық төмендеп кетті. Мәтінде жауабы жоқ сұрақты таңдаңыз. A) Екі дөңгелекті велосипедті кім ойлап тапты?B) Кеңес Одағында жасалған велосипедтер қалай аталды?C) Не себепті дамыған елдерде велосипед қолданысы азайды?D) Велосипед қай елде негізгі көлік түрі ретінде қолданылады? Сөйлемді толықтырыңыз. Велосипедке қызығушылық ... байланысты артты.A) спортқаB) дизайнынаC) экологияғаD) индустрияға Мәтін қорытындысын анықтаңыз. A) Велосипед жылдар бойы жетілдіріліп келді.B) Велосипедтің қоғамдағы рөлі өзгеріп отырды.C) Велосипед өндірісі ірі бастамаларға себеп болды.D) Әлемнің көп елдерінде велосипед – негізгі көлік түрі. ЛЕКСИКА-ГРАММАТИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМ Асты сызылған сөзге мағыналас сөзді белгілеңіз. Еңбек ет те мақтан,Ойнап күл де шаттан.А) толқуВ) қуануС) сүйсінуD) қобалжу Мағыналас сөздер қатарын көрсетіңіз. А) ұзақ, тезВ) баяу, шапшаңС) жедел, шұғылD) ақырын, жылдам «Іш тарту» тіркесінің мағынасын анықтаңыз. A) кездесуB) татуласуC) жалғастыруD) жақын болу «Кірерге тесік таппау» тіркесінің мағынасын анықтаңыз. A) аяуB) ұялуC) қуануD) ренжу «Түс» сөзінің әрекетті білдіруін анықтаңыз. A) Түскі тамаққа кетті.B) Автобустан тезірек түс.C) Бұл көйлектің түсі жақсы.D) Саған көрген түсімді айтайын. Асты сызылған тіркестің мағынасын көрсетіңіз. Жерді алған соң, олар сес көрсете бастады.А) бағалауВ) ашулануС) қорқытуD) үміттену «Кілт» сөзінің мағынасын ашпайтын сөзді табыңыз. А) есікті ашатын құралВ) есіктің ұстайтын жеріС) істің, әрекеттің шешілуіD) заттың, құбылыстың бастамасы Бір сөздің әртүрлі мағынада қолданылуын көрсетіңіз. A) әженің ойы; ғалымның ойыB) кітаптың беті; адамның бетіC) қыздың шашы; баланың шашыD) жігіттің саусағы; адамның саусағы Қазақ халқының ұлттық ойынын табыңыз. ... туралы «Зерде» журналынан қызықты мақала оқыдым.A) ӘуенB) АйтысC) КөкпарD) Тілашар Қазақ халқының музыкалық аспабын табыңыз. Айжан ... ойнаудан Республикалық байқауға қатысты.A) баянB) қобызC) гитараD) барабан Сөйлемді тиісті сөзбен толықтырыңыз. Көп жақсылық ... адам өзi де көп жасайды екен.A) жасағанB) қамдағанC) атқаратынD) орындайтын Қазақ халқының салт-дәстүр атауын көрсетіңіз. A) Тойларыңыз тойға ұлассын!B) Той адамды қуанышқа бөлейді ғой.C) Тойдың алдында беташар айтылады.D) Тойдың болғанынан боладысы қызық Қазақ халқының әдет-ғұрып атауын көрсетіңіз. A) Жас келін отқа май құйды.B) Бойжеткен тойға дайындалды.C) Күйеу бала келінге сыйлық сыйлады.D) Жас келін күйеуінің туыстарымен танысты. Сөйлемді толықтырыңыз. Бас қосу ... соң, демеушілер жаңа жобаны талқылады.А) берерВ) апаратынС) аяқталғанD) басталатын Қажетті сөзді белгілеңіз. Ақау жоқ па, қарап алыңыз, … тауар қайтып қабылданбайды.А) сатылғанВ) сатып алуС) жеткізгенсіңD) айырбастағанда Сөйлемді толықтырыңыз. Білім беретін мекеме пайдалануға ... бері, бірде-бір рет күрделі жөндеуден өтпеген.А) айтқалыВ) қосқалыС) берілгеліD) тұрғызғалы Сөйлемді толықтырыңыз. Шоқанның Қашқариядан ..., Омбыға келген хабары Петербургке де барып жетті.А) кетіпВ) кетсеС) келсеD) барып Қажетті нұсқаны белгілеңіз. Әкеге тартып ұл ..., Шешеге тартып қыз ... .А) өсерВ) боларС) шығарD) кететін Сөйлемді аяқтаңыз. Әрбір адам жол ережесін сақтауға ... .А) керекВ) қажетС) мүмкінD) міндетті Болжам мәнді білдіретін сөйлеммен жауап беріңіз. – Әйгерім іссапардан келді ме? – … .A) Келген жоқB) Әлі келмейдіС) Ертең келуі мүмкінD) Екі күннен соң келеді Қажетті нұсқаны көрсетіңіз. Кедендік одақ баға саясатына әсер ... .А) етуі мүмкінВ) берілуі мүмкінС) жүруі мүмкінD) жасауы мүмкін Сөйлемді толықтырыңыз. Дағдарыстан алған сабаққа жан-жақты талдау ... .А) қарау керекВ) жасау қажетС) асыру қажетD) тыңдау керек Сөйлемді аяқтаңыз. Қызыл кітапқа енген жануарларды ... .A) ілесуге міндеттіB) оралуға міндеттісізC) қорғауға міндеттімізD) қыдыруға міндеттісің Сөйлемді толықтырыңыз. Тіл үйрену курсына ..., қатысуға уақытым болмай кетті.A) білген едімB) жазған едікC) тапсырар едіңD) жазылған едім Сөйлемді толықтырыңыз. Мен сізбен үнемі хабарласып, сөйлесіп ... .А) сенгім келедіВ) тұрғым келедіС) көшкім келедіD) барғым келеді Сөйлемді аяқтаңыз. Орталық саябақты кеңейту үшін демеуші табылса ... .A) тиісB) болғанC) игі едіD) шығар Қажетті нұсқаны белгілеңіз. Жас мамандарды тәжірибеден ... отырмыз.А) көргеліВ) айтқалыС) өткізгеліD) тексергелі Тиісті нұсқаны белгілеңіз. Теміржол көлігіндегі қауіпсіздік шараларын ... .А) сақтау қажетВ) бағыттау керекС) тіркелуі мүмкінD) бағынатын сияқты Көп нүктенің орнына қойылатын тыныс белгісін көрсетіңіз. Алматы ... Қазақстанның ірі қаржы орталығы. А) үтірВ) жақшаС) сызықшаD) қос нүкте Асты сызылған сөзге сұрақ қойыңыз. Аукционға қатысқандар Джон Кеннедидің креслосын 442 мың АҚШ долларына бағалапты.A) қайсы?B) кімнің?C) кімдер?D) қандай? Сөйлемді толықтырыңыз. ... фирма қызметкерлеріне жеткізерміз.A) ЖасағаныB) КөрсеткенімC) ДайындағанымаD) Айтқандарыңызды Дұрыс жауапты белгілеңіз. – Осы айда пәтер бағасы көтеріле ме? - ... .А) десеңВ) деп білгенС) деген екенD) деп сұрады Көп нүктенің орнына қажетті нұсқаны белгілеңіз. Менің сөзім, ..., көрермендерге қатты әсер еткен сияқты.А) білемінВ) айтуыншаС) байқаймынD) сөйлеуінше Болжалды мағыналы сөйлемді көрсетіңіз. A) Кешке дейін үйге келіп қалармын.B) «Қиял әлеміне» қашан барасыңдар?С) Мен демалыс саябағына барған емеспін.D) Театрдан шығысымен саябаққа барамыз. Дыбысталуы бірдей, мағынасы әртүрлі сөзді көрсетіңіз. А) Ғасыр жасасаң, ғасыр бойы үйрен.В) Жоқтық не жегізбейді, тоқтық не дегізбейді.С) Жақсы байқап сөйлер, жаман шайқап сөйлер.D) Жүзі таныс адам сияқты. Менің әжем жүз жасаған адам. Болжам мәніндегі сөйлемді көрсетіңіз. А) Осы айда қызық кино көрсетілетін сияқты.В) Астанада жақында халықаралық кинофестивалі өтеді.С) Кинотеатрда балаларға арналған кино көрсетіліп жатыр.D) Халықаралық фестивальде әлемдік деңгейдегі кинолар көрсетіледі. Міндеттілікті білдіретін сөйлемді табыңыз. A) Дәрігерлер тұмаумен күрес жүргізіп жатыр.B) Дәрігерлер қатерлі ісікті болдырмау шараларын жасады.C) Дәрігерлер қатерлі ауруларға қарсы шаралар жүргізіп жатыр.D) Дәрігерлер ауру адамның халін күнделікті тексеріп тұруы тиіс. Міндеттілік мәнді білдіретін сөйлемді табыңыз. ..., сонда ғана ол денсаулығын сақтай алады.A) Дегенмен денсаулықты күту қажетB) Кез келген азамат денсаулығын күтедіС) Әрбір адам тазалық гигиенасын сақтауы тиісD) Әрбір адам өз денсаулығына көңіл бөлуі тиіс «Жалқаулану» мағынасында қолданылған тіркесі бар сөйлемді табыңыз. A) Тапсырманы орындауға мойны жар бермей отыр.B) Тапсырманы көзді ашып-жұмғанша орындап тастады.C) Тапсырманы орындау үшін қызықты материал жинады.D) Тапсырманы міндетті түрде орындау керектігіне көзі жетті Іс-әрекеттің орындалғанын білдіретін сөйлемді табыңыз. А) Былтыр Есеновтер әулеті үлкен үй салған еді.В) Жастарға қаладан үй алу мүмкін емес болып кетті.С) Ипотека алу үшін біраз құжаттар жинастыру керек.D) Әрбір жас отбасы өз баспанасы болғанын армандайды. Қалау мәнін білдіретін сөйлемді табыңыз. А) Айзаданың отбасы қазақша ет асып жегенді ұнатады.В) Асыл мен Арман кешкі асты мейрамханадан ішетін болды.С) Жазира мен Жәния мейрамханаға барып тамақтанғысы келді.D) Олар мейрамхана мәзірін қараған соң, даяшыға тапсырыс берді. Тілек мәнді сөйлемді белгілеңіз. А) Кәсіпкерлер тауарларының бағасын төмендетсе игі еді.В) Біздің елімізде ет өнімдеріне сұраныс өте жоғары болып тұр.С) Бүгінгі күні нарықтағы кейбір тауарлардың сапасы өте жоғары.D) Дүкен сөрелерінде отандық өндірушілердің тауарлары көбейіп келеді. Асты сызылған сөздің қызметін анықтаңыз. Біздер, мұғалімдер, баланың қабілетін байқап, оны дамытуымыз қажет.A) алдыңғы сөзбен байланысып тұрB) алдыңғы сөздің мағынасын өзгертіп тұрC) алдыңғы сөздің мағынасын ашып, айқындап тұрD) алдыңғы сөз бен кейінгі сөзді байланыстырып тұр Сөйлемді айқындап тұрған мүшені көрсетіңіз. Мен, Ермахан Ерсұлтан Нұрмаханұлы, 1993 жылы Алматы қаласында туылдым.А) МенВ) 1993 жылыС) Алматы қаласында туылдымD) Ермахан Ерсұлтан Нұрмаханұлы Сызықша дұрыс қойылмаған сөйлемді белгілеңіз. А) Жалқаулық жаман – ауру.В) Жастар – біздің болашағымыз.С) Ата-ананың ақ тілеуі – ақ жол.D) Байлықтың атасы – еңбек, анасы – жер. Тиісті нұсқаны белгілеңіз. Ес ... мың сүрініп, мың тұрып, Ертегідей нұрлы күнге ұмтылып, Мен өзіңді сүйіп жүрмін төңірек Қуаныштан тұрған кезде құлпырып (Ж. Набиуллин).А) өткеліВ) кеткеліС) білгеліD) жеткелі Сөйлемнің жалғасын табыңыз. Қазақстанда жастар демалатын жерді іздесеңіз, ... .A) онда Алакөл алысB) онда Көлсайға барыңызC) Көкшетауда күн салқынD) Шарынның табиғаты тамаша Сөйлемді аяқтаңыз. Әріптестерімен келіссе де, ... .A) жастар көп екенB) суретті жақсы саладыC) келісімге қол қоймадыD) тауарлары жақсы екен Мақалдың бірінші жартысын табыңыз. ... , ұшқынды өшір.A) Өрт болмасын десеңB) Орманды өрттен сақтаC) Досыңды қиналғанда сынаD) Ұшқыннан жалын лаулайды Айтылған сөзді жеткізу үшін қолданылатын көмекші сөзді көрсетіңіз. A) «Оқу инемен құдық қазғандай».B) «Сабырлылық – ғылымға бастар жол».C) «Ғылымның жетістігі жаңалық ашуында».D) «Кез келген білім әр 3 жыл сайын ескіретінін ғылымда дәлелдепті»-деді. ОҚЫЛЫМ БӨЛІГІ 1-мәтін Адлер. Түстен кейін теңіз жағасына бардым. Көп халықтың арасымен жүріп отырып, бір бос орындыққа келіп отырдым. Теңіз толқыны күн көзіне шағылысып, жағаны сабалап ұрып, ақ көбік шашады. Көк теңіздің ортасында баяу жүзген кемелер көрінеді. Теңіз жағасында бос орын жоқ. Демалып жатқан халық тым көп екен. Осы бір көріністерді тамашалап отырғанмын. Ағатай! Тосын дауыс құлағымның дәл түбінен шыққанда жайбарақат отырған мен абыржып қалып, жалт қарадым. Қарсы алдымда қараторы, дөңгелек жүзді, әдемі тау халқының әйелі тұр. Қасында төрт-бес жастар шамасындағы ұл баласы бар. Сізді іздеп әрең таптық қой. Қазақ бауырларымыз бұл жаққа сирек келетін болғаны ма? – деді. Қазақ тілінде сайрап тұр. Сөйтті де: Бар, іздеген ағаңа, неғып тұрсың? – деді қасындағы баласына. Бала қасыма келіп, мені бас салып, құшақтай алды. Ыңғайсызданғанымды байқаған әйел күлді де: Ағатай, сіз кешіріңіз! – деді күлкісін тоқтатып, байсалды қалпына түсіп. Біз Қазақстанда көп жыл тұрдық. Алдыңыздағы Мұса сол ауылда дүниеге келген еді. Өздеріңізбен біте қайнасып, жарастық тауып, ғұмыр кешіп жатқанбыз. Мұса ертеден кешке дейін асыр салып ойнап, үйге қайтарда балалардан әрең айырылатын. Мұсаға әр үйдің есігі ашық болатын. Өз үйіндей еркінсіп, әбден бауыр басып алған еді. Ойламаған жерден күйеуімнің Адлерде тұратын апасы қайтыс болып, әкесі жалғыз қалды. Біздің ұлтымыз – ингуш. Әкеміз туып-өскен мекенін тастап, Қазақстанға келгісі келмеді. Сөйтіп, біз көшіп кетуге мәжбүр болдық. Балам бұл жерді жерсінбей, «ауылға кетейік» деп мазамызды алады. Ертеден кешке дейін жылайды. Амалымыз болмаған соң, Қара теңіз жағасына алып келіп, қазақ ағайындарға кездестіріп, сағынышын басамыз. Аңсап, сағынып жүрген бауырыма ойламаған жерде кездескендей, мені бір жылылық сезім баурап, қуаныш сезімде болдым. Жаңа ғана бөтен болып тұрған әйел мен бала маған алыста жүрген бауырымдай болып көрініп кетті. Баланы өзіме қарай тартып, тіземнің үстіне жатқыздым. Біраздан кейін бала ұйықтап кетті. Қалтамнан орамалымды алып, бүктеп, басының астына салдым. Келгенше шаршатып әкеліп едім. Өзі де қайсар, айтқанынан қайтпайды. Кішкентай болып, өзінің айтқаны болмаса, көнбейді. Алдымда алаңсыз ұйықтап жатқан Мұсаның маңдайынан иіскедім. «Ұйқысын бұзбайық» деп біраз отырдық. Ағатай, «қазақ – еншісі бөлінбеген халық» дегенге түсінбейтін едім. Бұл күндері көзім жетіп, қайран қаламын. Әмина, Әсия, Асылтас, Әлима секілді құрбыларым болды. Мен дегенде ішкен астарын жерге қоятын. Қайран балдәурен күндерімнің куәсі болған, алтын босаға аттап, келін болып түскен жерім, құрбы-құрдастарыммен күліп, ойнап өткен қызықты күндерім бұл күндері сағым сияқты елес қалдырады, – деді мұңайып. Сөйткенше бала бір қозғалып, орамалды қолына қысып алып, бетіне басып, қайта ұйықтап кетті. Жайлы жатсын деп, жөндемек едім, оянып басын көтеріп алды. Алдыма отырып, кеудеме басын қисайта сүйеді. Басынан сипап: Көкең мен апаңның тілін ал, тентек болма, – дедім. Өздері ауылға апармайды. Онда Болат, Қази, Мергенбайлар бар... Күшікпен, мысықпен ойнағандарын, атқа мінгендерін айтып берді. Арасында күліп алады. Апа, сен де көрдің ғой? – деп шешесіне қарап қояды. Күн кешкіріп қалған еді. Мұса менің қасымнан кеткісі келмей, айналып біраз жүрді. Шешесі ертең тағы келетінін айтып, баласының білегінен ұстап, өзіне қарай тартып алды. Бақытты бол, айналайын! – деп Мұсаның бетінен сүйдім. Аға, біз ертең тағы келеміз. Осы жерде болыңыз, кетіп қалмаңыз. Екі беті жайнап, артына қайта-қайта қарап, анасының жетегінде кетіп бара жатыр. Осынау туған жерінен алыста жүрген баланың жұдырықтай жүрегі қазақ елі, қазақ жері деп соғып, кіндік қаны тамған жерін іздейді. Демек, ата-бабаларымыздың «Дүниеде туған еліңнен артық ел де, жер де жоқ» деген сөзі текке айтылмаса керек. Мәтінге сәйкес ақпаратты таңдаңыз. А) Әр елдің өз тарихы, мәдениеті, салт-дәстүрі бар.В) Ингуш баласы мені туысын көргендей қарсы алды.С) Қазақстанда көптеген ұлттардың өкілдері тату өмір сүруде.D) Қазақстанда тұратын басқа ұлттар өз салт-дәстүрін, тілін дамытып отырады. Мәтіндегі басты тірек сөздерді табыңыз. А) жағалау, ауыл, бала, толқын, ұл, теңізB) әке, теңіз, күшік, сағыныш, әйел, көшуС) теңіз, бала, ауыл, сағыныш, көшу, әйелD) мысық, көшу, әйел, ұл, жағалау, сағыныш Мәтін бойынша толық және нақты ақпаратты табыңыз. A) Қазақстанда туған Мұса туған жерін сағынады.B) Мұса ауыл қазақтарына әбден үйреніп алыпты.C) Ингуш отбасы бұрын қазақ ауылында тұрыпты.D) Ауылда Мұса өзі сияқты қазақ балаларымен ойнаған. Мәтін мазмұнына сәйкес жауапты табыңыз. Ингуш баласы не себепті ата-анасының мазасын алды?А) Баланың достары, араласатын құрбылары жоқ.B) Бала ауылдың адамдарын, ата-әжесін қатты сағынды.С) Бала туған қаласын, достарын, оқыған мектебін сағынды.D) Бала ауылды, бірге ойнаған құрбыларын сағынып, еліне қайтқысы келеді. Мәтіндегі негізгі ойды анықтаңыз. А) Ол Қара теңіздің жағалауында серуендеп жүрген.В) Ингуш әйелі қазақ тілінде өте жақсы сөйлейді екен.С) Ингуш отбасы әкелері үшін тарихи Отанына қайтады.D) Кішкентай ингуш баласының туған жеріне деген сағынышы. Мәтінге нақтырақ тақырып таңдаңыз. А) Елге қайтуВ) Қоныс аударуС) Баланың бақытыD) Туған жердей жер болмас Мәтін мазмұнын нақтылайтын қорытындыны таңдаңыз. A) Теңіз жағасында отырған менің қасыма баласы бар ингуш әйелі келді.В) Ингуш әйелі қазақ халқымен тату, жарасымды өмір сүргендерін сағына еске алды.С) Анасы баласының көңілі үшін Қара теңіздің жағалауынан демалуға келген қазақтарды іздейді.D) Ата-бабадан келе жатқан қайырымдылық, қонақжайлық, бауырмалдық халқымыздың ізгі қасиеттері. Мәтіннің бірінші азатжолына дәлірек тақырыпша таңдаңыз. A) Ана мен балаB) АдамгершілікC) Адлердегі кездесуD) Отан – оттан да ыстық Мәтіннің екінші азатжолына дәлірек тақырыпша таңдаңыз. A) Тау халқыB) Елді аңсауC) Демалыс күніD) Теңіз жағасында Мәтіннің үшінші азатжолына дәлірек тақырыпша таңдаңыз. A) Ата мен балаВ) Ауылға оралуС) Баланың сағынышыD) Ауылдың адамдары Мәтіндегі ақпаратты жағымды бағалайтын нұсқаны таңдаңыз. А) Отаншылдық – қасиетті ұғым.В) Қазақ халқы қиындықтарды жеңіп, тәуелсіздігін алды.С) Еліміздің тәуелсіздігі жолында қаншама адам өмірін қиды.D) Ингуш баласы мен оның анасы қазақ жерін аңсап, сағынады. Мәтін мазмұнындағы басты ақпаратқа қарама-қарсы ақпаратты табыңыз. А) Мұса Адлер қаласын жақсы көреді.В) Мұса мен анасы менімен қимай қоштасты.С) Мұсаның ата-анасы ұзақ жыл Қазақстанда тұрыпты.D) Ингуш әйелі де қазақ халқының бауырмалдығын есіне алды. Мәтіндегі себеп-салдарлық байланысты анықтаңыз. A) Ингуш халқы Қазақстан жеріне соғыс жылдарында көшіп келген.В) Ингуш қария жалғыз қалса да, Отанынан басқа жерге барғысы келмейді.С) Ингуш отбасы әкелерін жалғыз қалдыра алмағандықтан, тарихи Отанына оралды.D) Ингуш әйелі «қазақ – еншісі бөлінбеген халық» деген қазақ мақалының мағынасы тереңде жатқанын түсінген. Мәтін аңдатпасын толықтырыңыз. А) Мұсаның қазақ ағайындарымен кездесуі жайлы.В) Шетте жүрген ингуш баласының туған жеріне сағынышы туралы баяндалған.С) Әйелдің бірге жүрген құрбы-құрдастарымен өткізген қызықты күндері туралы.D) Адлер қаласындағы теңіз жағалауында өтетін қызықты күндер туралы айтылған. Автордың пікірін білдіретін ақпаратты таңдаңыз. А) Туған жердің қадірін алыста жүрген адам біледі.В) Ингуштар отбасы жағдайына байланысты тарихи Отанына оралды.С) Ингуш әйелі жастық шақты бірге өткізген құрбыларын сағына еске алды.D) Өткен ғасырдың аяғында Қазақстан жеріндегі басқа ұлт өкілдері тарихи Отанына кетті. Мәтін мазмұнына қажетті деректерді табыңыз. А) Отаны бірдің – тілегі бір, жүрегі бір.В) Теңіз жағасындағы қазақша естілген дауысқа таң қалдым.С) Ингуш әйелі қазақтардың қонақжай, жарқын мінезін әңгімеледі.D) Мұса ауылдағы достарын, олармен қалай ойнағанын есіне алды. Мәтін мазмұнын ретімен көрсетіңіз. А) туған жер, теңіз жағасы, бала арманы, құрбы-құрдастар, тау халқы, ауыл көрінісіВ) кездесу, ұйқыдағы бала, тау халқы, балдәурен күндер, теңіз жағасы, сағынышС) Адлер қаласы, теңіз жағасы, кездесу, ингуш баласы, туған елге деген сағынышD) Адлер қаласы, туған ауыл, қазақ ағайындары, қызықты күндер, теңіз жағасындағы көрініс Мәтіндегі маңызды сөйлемді табыңыз. А) Баланың қазақ жері деп соққан жұдырықтай жүрегі, кіндік қаны тамған жерін іздейді.В) Тау халқының әйелінің соңына еріткен бала қасыма келіп, мені бас салып, құшақтай алды.С) Көк теңіздің толқыны күн көзіне шағылысып, теңіз жағасын сабалап ұрып, ақ көбік шашады.D) Қара теңіз жағасына алып келіп, қазақ ағайындарға кездестіріп, баламыздың сағынышын басамыз. Мәтін мазмұнындағы фактілерді маңыздылық дәрежесіне қарай таңдаңыз. А) бақытты балалық шақ, кіндік қаны тамған жер, қазақ халқы, қуаныш сезіміВ) қызықты күндер, теңіз жағалауы, туып-өскен мекен, қазақ елі, теңізде жүзген кемелерС) тау халқы, Адлер қаласындағы кездесу, бірге өскен құрбылар, қазақ ағайындарыD) теңіз жағасындағы кездесу, туған елге сағыныш, қызықты күндер, баланың жұдырықтай жүрегі Тақырыпқа қатысты қосымша ақпаратты таңдаңыз. А) Қазақ – еншісі бөлінбеген халық.В) Дүниеде туған еліңнен артық ел де, жер де жоқ.С) Аққу көлін аңсайды, адам туған жерін аңсайды.D) Қайран балдәурен күндерімнің куәсі болған – алтын босаға. 2-мәтін Соңғы уақытта шөліңді басып, көңіліңді көтеретін энергетикалық сусындар көбейіп кетті. Адамдардың «сиқырлы сусынға» деген сұранысы ерекше. Мұндай сусындарды көп пайдаланатындардың айтуынша, денең сергіп, миыңның жұмысы жақсарып, ұйқың ашылатын көрінеді. Бірақ көпшілігі оның зиянды жақтарын ескере бермейді. Энергетикалық сусындар – адамға уақытша күш-қуат береді. Оның негізгі міндеті – адамды сергіту, жұмысқа деген қабілетін арттыру. Бірақ ол адамға жаңадан күш-қуат бермейді, ағзаның өз күш-қуатын пайдаланады. Соның әсерінен адамның жүрек соғысы жылдам соғып, қан айналымы жоғарылап, жұмыс жасау қабілеті артады. Бірақ мұның барлығы ағзаны уақытша алдау екендігін білу қажет. ХХ ғасырдың басында аустриялық кәсіпкердің бастамасымен шыққан энергетикалық сусын бірден халықтың көңілінен шықты. Алғашында қуаттандырушы сусындар алыс жолға қатынайтын жүргізушілерге арналып шығарылғандығы белгілі. Олар жол үстінде сергек болу үшін сусынды пайдаланған. Ал қазіргі таңда бұл сусындарды елдің бәрі жаппай пайдаланады. Бұл сусындарға насихат күшті. Түрлі жарнамалық роликтер арқылы пайдалы жақтарын айтып, сатылымын көтеру үшін түрлі амалдар жасалып жатыр. Оның сергіткіш қасиетке ие болуына құрамындағы біршама химиялық элементтер әсер етеді. Мысалы: кофеин мен таурин. Кофеин – орталық ойлау жүйесінің жұмысын дамытса, таурин бұлшық ет жұмысын уақытша жақсартады. Адамның кофеинді пайдалануы 150 мг-нан аспауы тиіс. Ал энергетикалық сусындардағы оның үлесі – 400 мг-нан асады. Жігіт адамның энергетикалық сусынды үнемі ішуі денсаулығына өте қауіпті. Кофеинді жиі қолдану тітіркенуге, жүйке жүйесінің жұқаруына әсер етеді. Тауриннен аллергиялық жаралар пайда болады. Адам энергетикалық сусынға құмар болғаннан кейін есірткі, темекі секілді зиянды әдеттерге дағдыланып кетеді. Америкалық дәрігерлердің зерттеуінше, энергетикалық сусындардағы қышқыл мөлшері тіс жиегін бүлдіретін көрінеді. Энергетикалық сусындар мен спорттық қуаттандырушы сусындардың құрамын саралай келе, ғалымдар оның зиянды екенін дәлелдеп, олардың тіс жиегінің бүлдіретіндігін айқындау мақсатымен сынақ жүргізген болатын. Олар тістердің бірнеше үлгісін алып, оларды энергетикалық және спорттық қуаттандырушы сусындардың ішіне он бес минутқа салып қойған әрі осы әрекеттерін бес күн бойы қайталап отырған. Нәтижесінде бесінші күні тістердің жиегі бұзылғандығы байқалған. Дәрігерлердің айтуынша, тіс жиегі энергетикалық сусынның құрамындағы көмір қышқылының әсерінен бұзылады. Бүгінде Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы сусынның құрамын зерттеу арқылы оның адам ағзасына зиян екендігін айтып, оны ішуден бас тартуға шақыруда. Дегенмен, әлемнің көптеген елдері оған аса мән бермей келеді. Алайда Норвегия, Дания, Франция секілді елдердің дүкендерде қуаттандырушы сусынды сатуға тыйым салып, дәріханаларда биологиялық сусын ретінде сатуға рұқсат берген. Мұндай шара Шешенстанда да бар. Елімізде энергетикалық сусындарды қолдану көрсеткіші жоғары. Қазіргі таңда жер-жерден импортталып жатқан сусындар дүкендер сөресінде толып тұр. Жастарға мұндай сусындардың адам денсаулығына өте зиянды екендігін насихаттауымыз керек. Мұндай энергетикалық сусындардың орнына өзіміздің шұбат, қымыз сияқты ұлттық өнімдерді пайдалану жүз пайыз пайдалы екендігін баршамыздың білгеніміз абзал. 21. Адамның кофеинді пайдалануы қанша мг-дан аспауы керек?А) 120В) 150С) 170Д) 140 Мәтіндегі басты тірек сөздерді табыңыз. А) денсаулық, кофеин, таурин, пайдаВ) сусын, насихат, дәріхана, тіс жиегіС) қуаттандырушы, өнім, шұбат, қымызD) энергетикалық сусын, зиян, адам, денсаулық Мәтін бойынша толық және нақты ақпаратты табыңыз. А) Бірқатар елдерде энергетикалық сусындар сатылмайды.В) Норвегия, Дания, Франция сияқты елдерде энергетикалық сусын дәріханада ғана сатылады.С) Норвегия, Дания, Францияда энергетикалық сусынды сатуға тыйым салынған, дәріханада ғана сатылады.D) Норвегия, Дания, Франция сияқты елдерде дүкенде энергетикалық сусынды сатуға қатаң тыйым салынған. Мәтін мазмұнына сәйкес жауапты табыңыз. Адам қандай элементті 150 мг-нан артық пайдаланбауы керек?А) тауриндіВ) кофеиндіС) көмір қышқылынD) биологиялық сусындарды Мәтіндегі негізгі ойды анықтаңыз. А) Мәтінде энергетикалық сусынның құрамы туралы сөз болады.В) Мәтінде энергетикалық сусынның адам денсаулығына зиянды екендігі айтылады.С) Мәтінде энергетикалық сусынның адамға пайдалы жақтары айқын көрсетілген.D) Мәтінде энергетикалық сусынның тіс жиегін бұзатыны, түрлі аурулар туғызатыны туралы айтылады. Мәтінге нақтырақ тақырып таңдаңыз. А) Ұлттық өнімдерВ) ҚуаттандырғыштарС) Денсаулық – зор байлықD) Энергетикалық сусындар Мәтін мазмұнын нақтылайтын қорытындыны таңдаңыз. А) Көмір қышқыл газы тіс жиегін бүлдіреді.В) Энергетикалық сусын адам денсаулығы үшін өте зиян.С) Қазіргі кезде жастар энергетикалық сусынды жиі пайдаланады.D) Норвегия мен Франция энергетикалық сусынды сатуға тыйым салған. Мәтіннің бірінші азатжолына дәлірек тақырыпша таңдаңыз. А) Ағзаны уақытша алдауВ) Шөл қайтсек басылады?С) Көңіл көтергіңіз келе ме?D) «Сиқырлы сусынның» тарихы Мәтіннің екінші азатжолына дәлірек тақырыпша таңдаңыз. А) Кофеиннің зияныВ) Жарнамалық роликтерС) Энергетикалық сусындардың пайдасы?D) Энергетикалық сусынның құрамын білесіз бе? Мәтіннің үшінші азатжолына дәлірек тақырыпша таңдаңыз. А) Сынақ жұмысыВ) Сергіткіш қасиетС) Зерттеу нәтижелеріD) Тіс жиегінің ауыруы